Dołęga (herb szlachecki)
Herb Dołęga | |
Typ herbu | |
---|---|
Zawołanie |
Dołęga |
Alternatywne nazwy | |
Pierwsza wzmianka |
Dołęga – polski herb szlachecki, noszący zawołanie Dołęga[3]. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480[4]. Dołęga jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku[5].
Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi dobrzyńskiej i płockiej[6]. Spośród najbardziej znanych rodów pieczętujących się herbem Dołęga, należy wymienić Cieszkowskich[7] i Lasockich[8].
Dołęgi używała też Maria Skłodowska-Curie[9] oraz Tadeusz Mostowicz[10].
Opis herbu
[edytuj | edytuj kod]Opis historyczny
[edytuj | edytuj kod]Jan Długosz (1415–1480) blazonuje herb i opisuje herbownych następująco[11]:
Dolanga, ex familia Accipitrum deriuata, babatum transversale album, in summitate cruce, in anteriori parte sagitta ornatum defert.
Po przetłumaczeniu:
Dołęga, wywodzi się z rodziny Jastrzębi, nosi białą poprzeczną podkowę, ozdobioną na szczycie krzyżem, a na przodzie strzałą.
Kasper Niesiecki blazonuje, podając się na dzieła historyczne Szymona Okolskiego, Bartosza Paprockiego, Marcina Bielskiego i Wojciecha Kojałowicza, opisuje herb[12]:
Ma być podkowa biała, do góry barkiem, ni brama wystawiona, krzyż złoty u niej na wierzchu i środku, w pośrodku podkowy strzała biała albo bełt żeleźcem na dół, w polu błękitnym. W hełmie skrzydło sępie, a przez nie strzała z żeleźcem w prawą obrócona.
Opis współczesny
[edytuj | edytuj kod]Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco[a]:
Na tarczy w polu błękitnym krzyż kawalerski złoty na barku srebrnej podkowy. Ze środka podkowy wychodzi strzała srebrna żeleźcem na dół.
W klejnocie skrzydło czarne przeszyte strzałą srebrną.
Labry herbowe błękitne, podbite srebrem.
Geneza
[edytuj | edytuj kod]Najwcześniejsze wzmianki
[edytuj | edytuj kod]Najstarsza pieczęć pochodzi z 1345 roku, a pierwsza wzmianka w źródłach pisanych z 1402 roku[3].
Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz[13].
W wyniku unii horodelskiej w 1413 herb został przeniesiony na Litwę. Do rodu Dołęgów przyjęty został bojar Monstwild. Przedstawiciel rodu polskiego jest nieznany (napis na dołączonej do aktu pieczęci da się odczytać tylko częściowo)[5].
Legenda herbowa
[edytuj | edytuj kod]Herb ten się w Polsce urodził: bo gdy Bolesław Krzywousty z Prusakami wojował, rycerz Dołęga nazwany, herbu Pobóg, z boku z zasadzki, wodza Pruskiego wojska, tak dobrze z kuszy ugodził, ze go z konia zwalił i z życia wyzuł; czym przestraszeni ludzie jego, snadniej potem od Polskiej szabli porażeni zostali. Za tę przysługę od Króla do ojczystego herbu swego, wziął strzałę w przydatku, a herb od imienia jego Dołęga nazwany. Mnie się zda, że starszy ten herb od czasów Bolesława Krzywousta: bo dobrze za panowania jego, już tego domu familianci w senacie zasiadali. Niektórzy przydają, że herb Niezgoda, od Dołęgi wziął swoje początki[13].
Herbowni
[edytuj | edytuj kod]Lista Tadeusza Gajla
[edytuj | edytuj kod]Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)[14]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla[15] (545 nazwisk[16]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Dołęga. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Dołęga[16]:
Tadeusz Gajl, Herbarz Polski
|
Pozostałe nazwiska
[edytuj | edytuj kod]Znany jest też starożytny polski ród Lechów herbu Dołęga, o których wspomina chociażby Bartosz Paprocki[17].
Odmiany
[edytuj | edytuj kod]Odmiany herbu Dołęga |
Odmiany arystokratyczne herbu Dołęga |
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Herb Dołęga wraz z innymi herbami w Katedrze w Gnieźnie
-
Herb Dołęga na zamku w Bobolicach
-
Teryna z pokrywą oraz herbem Dołęga
-
Dywan z herbami rodzin Kretkowskich i Guldenszternów
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Długosz 1885 ↓, s. 15-27.
- ↑ Aleksandra Cieślikowa , Kazimierz Rymut , Maria Malec , Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 6, Nazwy heraldyczne, oprac. Maria Bobowska-Kowalska, Kraków: Instytut Języka Polskiego, 1995, s. 13, ISBN 83-85579-73-7 [dostęp 2021-06-17] .
- ↑ a b Alfred Znamierowski, Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 100, ISBN 83-7391-166-9 .
- ↑ Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 25 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
- ↑ a b Władysław Semkowicz (red.), Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie., t. VIII, Kraków: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1928, s. 141 .
- ↑ Alfred Znamierowski, Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 100, ISBN 83-7391-166-9 .
- ↑ Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. III, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 123-133 [dostęp 2021-05-22] .
- ↑ Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. IV, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 20-26 [dostęp 2021-05-22] .
- ↑ Maria Skłodowska h. Dołęga [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-06-02] .
- ↑ Jarosław Górski , Parweniusz z rodowodem: biografia Tadeusza Dołęgi-Mostowicza, Warszawa: Iskry, 2021, ISBN 978-83-244-1086-6, OCLC 1256559307 [dostęp 2021-10-30] .
- ↑ Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 24 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
- ↑ Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. III, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 362-365 [dostęp 2021-05-22] .
- ↑ a b Celichowski 1885 ↓, s. 15-27.
- ↑ Dzieje zasobu ↓, Linki zewnętrzne.
- ↑ Gajl 2007 ↓, Bibliografia.
- ↑ a b Gajl ↓, Linki zewnętrzne.
- ↑ Bartosz Paprocki, Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584; wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego. Kazimierz Józef Turowski, wbc.poznan.pl, Kraków 1584, s. 512 [dostęp 2021-05-22] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jan Długosz: Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski. Zygmunt Celichowski. Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 27.
- Bartosz Paprocki: Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584; wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego. Kazimierz Józef Turowski. Kraków: Biblioteka Polska, 1584 & 1858, s. 1140.
- Juliusz Ostrowski: Księga herbowa rodów polskich. Cz. II. Gł. skł.: Bolcewicz, 1906, s. 388.
- Tadeusz Gajl, Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów, Gdańsk: L&L, 2007, s. 543, ISBN 978-83-60597-10-1, OCLC 233447252 .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Tadeusz Gajl: Nazwiska. gajl.wielcy.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
- Dzieje zasobu. agad.gov.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).